ERMENİSTAN’IN KONUMU:
Ermenistan, Türkiye’nin doğusunda Kafkasya’nın güneyinde Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan ve İran arasında yer alan 29.800km2 alana sahip (1990) itibarıyla 3.305.000 nüfuslu başkenti Erivan olan bir ülkedir.
Dilleri Ermenicedir. Coğrafî olarak denizlere kapalıdır. Dış dünya ile bağlantı için komşularıyla iyi ilişkiler Ermenistan’ın kaçınılmazıdır.
ERMENİSTAN’IN JEO-POLİTİĞİ
A.B.D. diğer orta-doğu ülkelerinde olduğu gibi bu ülkede de çıkarlarını üst düzeyde tutabilmek için iktidar değişikliğinden yanadır. Ermenistan’ın Rusya ve İran ile iyi ilişkileri vardır. Bu durumun Amerikan çıkarlarına uygunluğu tartışmalıdır.
Dolayısıyla iktidar değişikliği senaryolarının A.B.D. tarafından yazıldığı sık sık söylenmektedir.
Koçaryan’ın görev süresinin dolması, 2008’de bir iktidar değişikliğini gündeme getirmektedir. A.B.D. bu döneme Rusya’ya rağmen özel bir hazırlık yapmaktadır.
Rusya’nın Ermenistan üzerindeki ağırlığının sebeplerini, târihsel müttefiklik ilişkileri, Ermenistan’daki Rus askeri üsleri, 1 milyondan fazla Ermeni vatandaşına Rusya’da çalışma olanağı sağlaması, Rusya’ya olan enerji bağımlılığı, Rusya’nın Ermenistan’da sâhip olduğu ekonomik işletmeler olarak sıralayabiliriz.
EKONOMİSİ
Ermenistan doğal kaynaklardan yoksundur. Komşusu Azerbaycan ile ilişkileri Karabağ nedeni ile bozuk olduğu için Ermenistan’ı enerji konusunda Rusya’ya bağımlı kılmıştır. Doğalgazını da Rusya üzerinden Türkmenistan’dan almaktadır. Bunu da Rus şirketi aracılığıyla yapmaktadır.
Bu sebeple Ermenistan Rusya’ya bağımlı bir devlet haline gelmiştir. Zaman zaman da elektrik kısıtlamaları ile enerji alanında Moskova’nın baskısı ile karşılaştığı için bölge devletlerinden Azerbaycan ve Gürcistan da dâhil yeni enerji hatları aramaya yönelmiştir.
Ekonomik açıdan Sovyet güdümü devletçi merkezî planlama temellerinde bir altyapıda olması, Ermenistan’ı serbest piyasa ekonomisine geçiş aşamasında güç durumda bırakmıştır.
Ülkede fakirliğin yayılmasının esas sebebi diğer Sovyet Cumhuriyetleri ile olan ekonomik ilişkilerin kesilmesi oldu. Özellikle Rusya ile olan ilişkilerin kesilmesi ve Dağlık Karabağ ila ilgili ekonomik ablukanın neticesinde ülke sanayisinin tamamen durmasına sebep oldu.
1991 yılında gerçekleştirilen toprak özelleştirmesi kırsal kesimdeki fakirleşmeyi belli ölçüde yumuşatmış oldu.
Fakat kötü hava şartları, tabiî felaketler ve enflasyon yüzünden birçok köy ekonomisi fakirlik çizgisine yaklaştı, birçoğu da tamamen yoksullaştı.
Bağımsızlığını ilân ettiği 1991 yılından sonra Ermenistan ekonomisi, kısmen liberalleşmenin sonucu kısmen de -bölgede politika üretmeye çalışan önemli güçlerin desteği ile- Karabağ’da takındığı işgâl politikası ve 1988 yılı depreminin önemli etkileri yüzünden ciddî sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.
1991-1993 arasında GSYİH’daki % 60’lık düşüş, Ermenistan sanayisini henüz 1990’ların başında çökme noktasına getirmiştir.
1994 yılında enflasyonun spiral şekilde yükselerek hiperenflasyonu ortaya çıkarması Ermenistan genelinde işsizlik ve fakirliği yaygınlaştırmıştır. 1994’te hiperenflasyon %5273 gibi bir rakamla rekor seviyeye ulaşmıştır.
Göç sebebiyle kalifiye iş gücünü sürekli kaybedişi, Ermenistan ekonomisini etkileyen bir diğer önemli faktördür.
Ermenistan resmî rakamlarına göre, 1990–2001 yılları arasında 900 bin Ermeni, ekonomik sebeplerden dolayı Ermenistan’ı terk etmiştir.
2001 yılı Ekim ayında yapılan nüfus sayımında ülke nüfusunu 3 milyon gösteren Ermenistan’da bu rakamın oldukça abartılı olduğu, bu gün için Ermenistan’da ancak 1–1,5 milyon kadar Ermeni vatandaşının yaşadığı bilinmektedir.
Ekonomideki kötü tablonun sebeplerinden birisini de rüşvetin neredeyse resmiyet kazanması husûsu ile açıklamak mümkündür.
Özelleştirme ihâlelerinde yapılan yolsuzluklar ve usulsüzlükler serbest ekonomik ilişkilerin gelişmesine ciddi şekilde engel olan bir diğer faktördür.
Ermenistan ekonomi tablosunda bir de detay renkler söz konusudur. Bir süre önce 101 milyon Dolar borcuna karşılık Razdan Termik Santrali ve üç bilimsel araştırma enstitüsünü Rusya’ya devretmesi, ülkenin tek uluslararası havaalanı olan Zvartnots Havaalanı’nı Arjantin’e, Erivan Konyak Fabrikası’nı Fransa’ya, Armentel Telekomünikasyon Tesisleri’ni Yunanistan’a, Erivan’daki en önemli otelleri ABD’ye, altın üretim tesislerini Romanya’ya satması, umûmî ekonomik durumu hakkında ciddî ipuçları vermektedir.
ERMENİSTAN’IN DRAMI
Sizce 5 milyar dolar nedir? Bu rakam Finlandiyalı Sonera firması ve İtalyan Unicredito Bankası’nın Türkiye’de yaptırım yapmak için imzaladıkları iki anlaşmanın bedeli. Aynı zamanda ise Ermenistan’ın 2006 yılı bütçesi.
Pekala 1 milyar dolar nedir? Vakıfbank’ın hisselerinin bir bölümünün halka arzından beklenen gelir veya Türkiye’nin Suriye’ye on aylık ihracatı. Ama aynı şekilde, Ermenistan’ın 2006 yılı harcamalarının tümü.
Finans ve Ekonomi Bakan Yardımcısı Pavel Safaryan’ın basına açıkladığı bütçe rakamlarına göre, Ermenistan’ın 2006 yılında GSYİH’si 2,4 trilyon dram olacak ve Ermenistan ekonomisinin %7,5 büyümesi bekleniyor.
Bu rakam ise 384.615.384 dolara denk geliyor ki, bu rakam Türk ekonomisinde önemli bir yeri olmayan kuyumculuk sektörünün ABD’ye ihracatının altında.
2006 yılında planlanan gelirler 811.965.811 seviyesinde.
Türkiye’de ortalama bir holdingin iç pazar geliri bunun çok üzerinde.
Bu sene 500 bin turist bekliyorlar ve turizm Ermenistan ekonomisinin can damarı olarak gösteriliyor. Bu rakam ise Isparta’da Beşkonak Mevkii ve Köprülü Kanyona bir yılda giden turist sayısından biraz az.
Bugün ortalama 12.000 dram olan aile sosyal yardımının 15.000 drama yükseleceğini de söyleyen Safaryan, emekli aylıklarında da ortalama 1500 dram artış olacağını belirtti. Bu amaçla asgarî sosyal sigorta kesintisinin 5000 dramdan 7000 drama çıkarılırken, vergiye tâbî olmayan ücretse 13.000 dramdan 15.000 dram düzeyine çıkarılacak.
Hesaplamak isteyenler için;
1 ABD Doları= 468 Dram… Ama dramın dolar karşısında aşırı değerli tutulduğu yönünde eleştiriler olduğunu da belirtmek gerek.
Bütün komşularına meydan okuyan Ermenistan 2006 yılında savunmaya 150 milyon dolar ayırıyor. Ama bu durum Ermenistan’ı yine de düşmanlık politikalarından geri tutmuyor. Cevaheti Ermenilerini kışkırtmaya devam ediyor.
Erivan Gürcistan’daki “Virk Partisi”, “Cavahk Hareketi”, “Cem Hareketi”, “Akunk” ve “A-Info” gibi örgütler Gürcistan’da açık bir şekilde bölücü faaliyet gösteriyorlar.
Söz konusu örgütler, Tiflis’in şu adımları atmasını talep ediyorlar;
Cevaheti hâlihazırdaki sınırlarıyla ve Kvemo Kartli’ye bitişik çoğunluğu Ermeni olan alanların Gürcistan Devlet Federal yapısının, serbest seçimler ve tüm özyönetim organlarını seçme hakkıyla beraber, geniş özyönetim haklarının verilmesi; aynı bölgede Ermenice’ye ülke resmî diline paralel statünün tahsîsi.
Devlet tarafından bu bölgede yaşayan halkların ulusal kimlik, kültür, dil ve târihinin korunması, devlet bütçesinden yapılacak tahsislerle gelişiminin garanti edilmesi…
Bir yandan işçilerine 45 dolar maaş ödeyebilen bir devlet için bunlar çok büyük iddialar.
Erivan dilediği kadar sıkıntının sınırın kapalı olmasından kaynaklandığını söylesin.
Bunun hiçbir önemi yok. Önemli olan bir milletin bir masala inanarak, ayda 45 dolara çalıştırılması ve bunun doğru olduğuna inandırılması, üstelik ülkede belirli bir kesim Porsche, Cadillac gibi en pahalı arabalara binip, en pahalı mekânlarda Türk yemekleri yerken…
Ermenilerin bu şartlar altında Gürcistan’dan koparmaya çalıştıkları toprak Ahıska Türklerinin ana yurdu olması dolayısıyla da çok önemli. Bir diğer çok önemli özelliği ise Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan’ı birbirine bağlayacak olan demiryolunun buradan geçecek olması.
Öyle görünüyor ki, Ermenistan daha önce resmî olarak açıkladığı gibi “bu projeyi her yola başvurarak engellemek için” harekete geçti.
Bölgede merkezî konumundaki Ahalkalakteki toplantıda Tiflis’e meydan okuyan Ermenilerin lideri Virk Partisi üyesi David Rstakyan, Tiflis’te yayımlanan Rezonansi gazetesine verdiği mülâkatta, Ahalkalaki toplantısında otonomi talep edeceklerinin sinyalini de vermişti.
Acaba Ermenistan açısından bütün komşularından toprak koparsa, bir süre sonra sâkin bir rejim hâline gelir mi?
Bir taraftan yeni bir nükleer santralin yapılması için kolları sıvayan Ermenistan, bir yandan da İran-Ermenistan doğalgaz boru hattını hizmete almaya çalışıyor.
Ermenistan Enerji Bakanı Movsissian’ın açıklamaları boru hattının 2006 yılının ikinci yarısında kullanıma hazır olacağı yönünde. Ermenistan ayrıca, İran ile Rusya üzerinden demiryolu bağlantısı da kurmak istiyor.
Projenin teknik ve ekonomik açıdan kendileri için önemli olduğunu belirten Sarkisyan, “Bu proje sâyesinde İran, Gürcistan, Rusya ve Ermenistan’ı birleştiren Abhazya demiryolu ağının tam kapasite kullanımı sağlanacak” diyor.
Böylece Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan’ı birbirine bağlayacak hattın başarısız olması hedefleniyor.
Kuşkusuz bunun için dış destek gerekli ve elbette Ermenistan dışında yaşayan Ermeniler ve lobileri “para getirdiği sürece” bu destekten kaçmıyor. AFP’nin haberine göre, Fransız Axa Sigorta Şirketi, hayat sigortası yaptırmış ancak 1915’de hayatını kaybetmiş olan Ermenilerin mirasçılarının tazmîn edilmesi konusunda ara buluculuk yapıyor.