Bugün sevilmesi herkesten kolay, anlaşılması herkesin kendi nasibine bağlı, yazılması ise güçden de güç bir velînin huzuruna gelmiş bulunuyoruz.
Yirmi beş yıl evvel, Akşehir’deki mütevazı türbesini ziyaret ettiğim zaman günün birinde kalemimin onun tatlı kişiliğine de değineceğini hiç mi hiç düşünmemiştim. O zaman, küçük şehirlerimizi süsleyen belediye parkları kadar temiz, bakımlı, düzenli bir mezarlığın ortasındaki dört tarafı açık, ahşap, yeşile boyalı bu türbeyi bize gezdiren Akşehirli: «Ne mutlu sizlere!» demişti. «Hoca merhumun türbesini kim ziyaret ederse mutlaka gülecektir, onun böyle bir vaadi var».
Bazıları, benim bu yazımı gördükleri zaman, «Nasreddin Hoca da evliyalarımız arasında mıdır ki?» diye sordular.
Niçin olmasın? Akşehir’de hemen herkes hâlâ onun ruhani-yetine el uzatıp, başı sıkışınca: «Aman Hoca’m!» diye ona koşar, Zaten, nasip olur da Akşehir’e yolunuz düşerse göreceksiniz, o şehrin, gerçekten, ak-pak, güler yüzlü, aydınlık, insanın içine ferahlık veren bir hali var. Bu, Hoca’nın güler yüzlü, tatlı dilli varlığının şehrin yüzüne yansımasından başka bir şey değildir.
Akşehirli, «Hoca merhumu» o derece sever ve sayar, onunla öyle iftihar eder ki, adına yapmayacağı, değişmeyeceği hiç bir şey yoktur.
Hoca, onların günlük hayatları içinde onlarla haşır-neşir, yaşayıp gitmektedir.
Akşehir’de veya yakın köylerde bir düğün mü var? Düğün sahipleri, konuk davetine Hoca’nın türbesinden başlar. Birisi oraya gelir, üç İhlâs, bir Fatiha okur, sonra seslenir:
«— Hoca’m, Hoca’m… filân gün, filân yerde düğünümüz var! N’olur sen de buyur, buyurmazsan gönlümüz kalır. Aman Hoca’m, canım Hoca’m! Mollalarını da al gel!»
Bu davet, yeni evlilerin bir tür mutluluk sigortası demektir. Kimse bu sigortadan vazgeçemez. Çünkü oralarda herkes inanır ki Hoca’yı düğününe davet etmeyen karı-kocalar arasında dirlik, düzenlik olmaz.
Unutmayın! Nasreddin Hoca’yı ziyarete gittiğiniz zaman, öyle fazla ciddî, düşünceli, ağır ağır durmanız da uygun değildir. Hoca’yı, bir «yatır» gibi değil, sevdiğiniz, neşeli bir dostu ziyaret eder gibi, güle güle ziyaret etmeniz lâzım. Akşehirliler, orada kıkır kıkır gülmeyenin ziyaretini pek makbul tutmazlar.
Birisinin gözü mü ağrıyor, Akşehirli hiç düşünmeden türbeye gider, bir tutam toprak alır, suyla çamur edip ağrıyan gözün üzerine koyuverir. Birinin sancısı, inatçı baş ağrıları, asabî halleri mi var? Hoca ne güne duruyor?
Kısaca, Akşehirliler hekimden, hâkimden evvel onun kapısını çalarlar, cevapsız kalmadıklarını sık sık tekrarlamak da hoşlarına gider!…
Bizim sevgili Evliya Çelebi’miz elbette ki Nasreddin Hoca’dan söz edecektir. Hoca’yı her şeyden evvel, Evliya Çelebi’nin gözünden görmek istedik biz. Hakkında yazılanları, tarihlerde geçenleri sonradan okuduk. Şunu hemen yazalım ki bizce en ince hatlarına kadar bilinen, sevilen, dedemizden aziz, atamızdan yakın gördüğümüz Hoca, kitaplarda pek silik, pek sönük, hattâ karanlıklar içinde yaşıyor.
Şu son zamanlardaki çalışmalarımızın bana öğrettiği bir gerçek var: Atalarımız, yaşamayı ve yapmayı seven ve onu hakkıyle beceren, kendilerine yakıştıran insanlardı. Fakat yaptıklarını ve yaşadıklarını yazmayı, bunu kendilerinden sonrakilere aktarmayı bilmiyorlardı. Belki düşünmemişler, belki buna hiç gerek görmemişlerdi.
İşte Hoca Nasreddin de bu ihmalin mi diyelim, bu kayıtsızlığın mı diyelim etkisi altında kalmıştır.
Tarihlere bakarsanız, ne doğduğu yer, ne doğduğu yıl açık olarak biliniyor. Birçok hikâye Hoca Nasreddin’in Yıldırım Bayezit ve Timur devrinde yaşadığını gösteriyorsa da tarihler, bu fıkraları doğrulamıyor.
(Nezihe ARAZ-ANADOLU EVLİYÂLARI)
