Birden Metternich’in öğüdünü hatırladım; tarihin derinliklerinden gelen bir dost sesi:
(İmparatorluk günden güne zayıflamaktadır. Niçin saklamalı? Onu bu hâle düşüren sebeplerin başında Avrupalılaşma zihniyeti gelir. Temellerini III. Selim’in attığı bu zihniyeti, derin cehâleti ve sonsuz hayâlperestliği yüzünden II. Mahmud son haddine vardırır.
Bâb-ı Âlî’ye tavsiyemiz şudur: hükûmetinizi dînî kanunlaınıza saygı esâsı üzerine kurunuz. Devlet olarak varlığınızın temeli, Pâdişahla Müslüman teb’a arasındaki en kuvvetli bağ, dindir. Zamâna uyun, çağın ihtiyaçlarını dikkate alın. İdârenizi düzene sokun, ıslah edin.
Ama yerine size hiç uymayacak olan müesseseleri koymak için eskilerini yıkmayın. Avrupa medeniyetinden sizin kanun ve nizamlarınıza uymayan kanunları almayın. Batı kanunlarının temeli Hrıstiyanlıktır.
Türk kalınız. Tatbîk edemiyeceğiniz kanunu çıkarmayın. Hak bellediğiniz yolda ilerleyin. Batı’nın sözlerine kulak asmayın. Siz ilerlemeye bakın. Adâlet ve bilgiyi elden bırakmayın. Avrupa efkâr-ı umûmiyesinin(kamuoyunun) az çok değeri olan kısmını yanınızda bulacaksınız…
Kısaca, biz Bâb-ı Âlî’i kendi idâre tarzının tanzim ve ıslâhı için giriştiği teşebbüslerden vaz geçirmek istemiyoruz. Ama, Avrupa’yı örnek olarak almamalıdır kendine.
Avrupa’nın şartları başkadır, Türkiye’nin başka. Avrupa’nın temel kanunları, Doğu’nun örf ve âdetlerine taban tabana zıddır. İthal malı ıslahattan kaçının. Bu gibi ıslahat, Müslüman memleketlerini ancak felâkete sürükler. Onlardan hayır gelmez sizlere.)
-Metternich-
Cemil MERİÇ- BU ÜLKE- Sayfa 71